Czy rodzina może wymeldować z mieszkania byłego partnera zmarłej matki, który nie posiada do tego lokalu żadnego tytułu prawnego? Czy 40-letni okres wspólnej pracy i zamieszkania gwarantuje byłemu choć nieformalnemu partnerowi np. część pozostawionego majątku (sprzęt RTV, AGD). Z tym miejscem wiąże go nie tylko ponad 40 lat zamieszkania i praca dla wspólnego dobra w pensjonacie, jak się okazało praktycznie na czarno.
Kwestia rozliczeń majątkowych po ustaniu związku faktycznego, jakim jest konkubinat, nie została w żaden sposób uregulowana przez ustawodawcę. Zawarte w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym przepisy dotyczące stosunków majątkowych małżeńskich, w tym rozliczeń następujących po ustaniu wspólności, nie znajdują zastosowania do rozliczeń po ustaniu trwałego związku faktycznego. Jednak konieczność dokonania takich rozliczeń nie budzi wątpliwości. Orzecznictwo stoi najczęściej na stanowisku stosowania w tym zakresie przepisów o współwłasności lub bezpodstawnym wzbogaceniu.
Wybór konkretnej metody rozliczeń może być uzależniony od okoliczności konkretnej sprawy oraz od
przedmiotu rozliczeń. Do rozliczenia nakładów dokonanych przez jednego z konkubentów na nieruchomość drugiego konkubenta, zastosowanie znaleźć powinny przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu. Na tej podstawie, jeżeli konkubent ma możliwość udokumentowania poniesionych nakładów, może skierować sprawę do sądu.
Mieszkanie nabyte w trakcie trwania konkubinatu przez jednego z konkubentów będzie stanowiło wyłącznie jego własność. Drugi z konkubentów będzie mógł jedynie dochodzić rozliczenia nakładów finansowych, jeżeli poniósł je na nabycie mieszkania, które stało się własnością drugiego konkubenta.
Niestety w przypadku zamieszkiwania przez konkubentów w mieszkaniu będącym przedmiotem spółdzielczego własnościowego prawa bądź odrębnej własności jednego z nich, drugi z konkubentów, po śmierci uprawnionego, nie nabędzie prawa do mieszkania w drodze dziedziczenia ustawowego. Prawo do mieszkania wejdzie do spadku, a konkubent nie należy do kręgu spadkobierców ustawowych. Uzyskanie mieszkania spółdzielczego typu własnościowego bądź prawa odrębnej własności mieszkania przez konkubenta może nastąpić tylko w formie darowizny bądź w formie testamentu.
Inaczej przedstawia się sytuacja konkubenta w przypadku, gdy mieszkanie, w którym zamieszkują konkubenci jest przedmiotem najmu. Kodeks cywilny gwarantuje konkubentowi uzyskanie prawa do mieszkania (prawa najmu) po śmierci tego z nich, któremu prawo to dotąd przysługiwało. W razie śmierci konkubenta (najemcy mieszkania) w stosunek najmu wstępuje osoba, która pozostawała faktycznie we wspólnym pożyciu z najemcą. Warunkiem uzyskania prawa najmu po śmierci konkubenta jest pozostawanie we wspólnym pożyciu oraz wspólne zamieszkiwanie z najemcą do chwili jego śmierci. Konkubent nie uzyska prawa najmu w tym trybie po śmierci partnera, jeżeli mieszkanie było przedmiotem współnajmu (w sytuacji, gdy jeszcze innej osobie np. dziecku konkubenta przysługuje tytuł współnajemcy). Wówczas wyłącznie uprawnionym do mieszkania pozostanie drugi współnajemca, a nie partner, który faktycznie zamieszkiwał w lokalu.
Podobne rozwiązanie, które umożliwia, ale jednak nie gwarantuje nabycia przez konkubenta prawa do mieszkania po śmierci osoby uprawnionej, przewidziane zostało w odniesieniu do spółdzielczego mieszkania typu lokatorskiego. Z chwilą śmierci konkubenta, który był członkiem spółdzielni mieszkaniowej, wygasa spółdzielcze lokatorskie prawo do mieszkania. W takim przypadku roszczenie o przyjęcie do spółdzielni i zawarcie umowy o ustanowienie spółdzielczego lokatorskiego prawa do mieszkania przysługuje małżonkowi, dzieciom i innym osobom bliskim. Osobą bliską w rozumieniu ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych jest zstępny, wstępny, rodzeństwo, dzieci rodzeństwa, małżonek, osoba przysposabiająca i przysposobiona oraz osoba, która pozostaje faktycznie we wspólnym pożyciu, czyli konkubent.
Zgłoszenie takiego roszczenia przez konkubenta oznacza, iż spółdzielnia ma obowiązek uwzględnić żądanie, które z niego wynika. Aby żądanie to zachować, konkubent musi jednak złożyć w terminie 1 roku deklarację członkowską wraz z pisemnym zapewnieniem o gotowości do zawarcia umowy o ustanowienie spółdzielczego lokatorskiego prawa do mieszkania. Jeżeli zgłosi się kilka osób uprawnionych (tzn. oprócz konkubenta członkowie rodziny), wyboru spośród nich dokona sąd, biorąc pod uwagę okoliczność, czy osoba ubiegająca się o prawo do mieszkania zamieszkiwała razem z członkiem spółdzielni.
W myśl art. 923 k.c. „Małżonek i inne osoby bliskie spadkodawcy, które mieszkały z nim do dnia jego śmierci, są uprawnione do korzystania w ciągu trzech miesięcy od otwarcia spadku z mieszkania i urządzenia domowego w zakresie dotychczasowym. Rozrządzenie spadkodawcy wyłączające lub ograniczające to uprawnienie jest nieważne.” Konkubent zatem ma prawo przez okres trzech miesięcy korzystać z mieszkania zmarłej, po tym terminie spadkobiercy mają prawo żądać eksmisji i wnieść powództwo do sądu o opróżnienie lokalu. Zgodnie z obowiązującymi przepisami, sąd w wyroku orzec może o obowiązku zapewnienia eksmitowanemu konkubentowi lokalu socjalnego.
Jeżeli zmarła konkubina prowadziła pensjonat w ramach prowadzonej przez siebie działalności gospodarczej, a Pan pracował dla niej „ na czarno” to ma Pan prawo skierować do sądu powództwo o ustalenie istnienia stosunku pracy. Znaczna część wynagrodzenia, zaległy urlop itp. co prawda uległa przedawnieniu, natomiast przy pozytywnym dla Pana rozstrzygnięciu zostałby Pan objęty ubezpieczeniem społecznym.
